Zwrot wywłaszczonej nieruchomości byłym właścicielom – kiedy jest to możliwe i jak się ubiegać?

Wywłaszczenie nieruchomości – co to znaczy?

Z wywłaszczeniem nieruchomości mamy do czynienia w sytuacji, w której dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu odbiera się nieruchomość lub ogranicza prawo własności/użytkowania wieczystego w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez starostę powiatowego lub wojewodę, a zabierana nieruchomość przeznaczana jest na cele publiczne np. osiedla, szkoły, szpitale itp. Odbywa się to zwykle bez zgody dotychczasowego właściciela / użytkownika wieczystego nieruchomości. Potocznie mówi się o wywłaszczeniu nieruchomości również w odniesieniu do nieruchomości przejętych na rzecz Skarbu Państwa lub gminy na podstawie innych aktów prawnych, np. dekretów. Nie jest to jednak ściśle wywłaszczenie rozumiane jak wyżej.

Ustawy i dekrety, na podstawie których można ubiegać się o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

Obecnie można ubiegać się o zwrot nieruchomości wywłaszczonej przez Skarb Państwa na cele publiczne na podstawie następujących ustaw:

– ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. poz. 64 oraz z 1982 r. poz. 79),

– ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych w miastach i osiedlach (Dz. U. poz. 138, z 1961 r. poz. 47 i 159 oraz z 1972 r. poz. 192),

– ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi (Dz. U. z 1969 r. poz. 216, z 1972 r. poz. 312 oraz z 1985 r. poz. 99),

– art. 22 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. z 1969 r. poz. 159, z 1972 r. poz. 193 oraz z 1974 r. poz. 84),

– ustawy z dnia 6 lipca 1972 r. o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i osiedlach (Dz. U. poz. 192, z 1973 r. poz. 282 oraz z 1985 r. poz. 99)

– oraz do nieruchomości wywłaszczonych na rzecz państwowych i spółdzielczych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, jak również do gruntów wywłaszczonych na podstawie odrębnych przepisów w związku z potrzebami Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Uwaga! Nieco inne zasady zwrotu (niż opisane w niniejszym artykule) dotyczą nieruchomości, które nie zostały wywłaszczone w drodze decyzji administracyjnej lub aktu notarialnego, zaś zostały przejęte przez Skarb Państwa na podstawie m. in.:

− dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz przepisy wydane na podstawie tego dekretu,

− dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa,

− dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy,

− ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej,

− dekretu z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich,

− ustawy z 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym.

W przypadku wątpliwości, warto przedstawić swoją sprawę prawnikowi specjalizującemu się w tego typu sprawach, który z łatwością zidentyfikuje tryb przejęcia nieruchomości i pokieruje jakiego rodzaju postępowanie będzie w danej sytuacji odpowiednie.

Kto może wystąpić o zwrot wywłaszczonej nieruchomości

O zwrot nieruchomości mogą ubiegać się byli właściciele, czyli osoby, którym zabrano własność nieruchomości bądź ich spadkobiercy. Wniosek może złożyć nawet jedna osoba, przy czym w takim przypadku zwrotowi może podlegać tylko udział w działce.

Kiedy można ubiegać się o zwrot nieruchomości?

O zwrot nieruchomości wywłaszczonej można wnioskować, jeśli dawna nieruchomość lub jej część nie została wykorzystana na cel, który podano w orzeczeniu o wywłaszczeniu nieruchomości/ akcie notarialnym sprzedaży nieruchomości gminie lub Skarbowi Państwa. Należy jednak pamiętać, iż wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości może zostać złożony jedynie w sprawach, w których od dnia uostatecznienia się decyzji o wywłaszczeniu/ aktu sprzedaży nieruchomości nie minęło jeszcze 20 lat (zobacz poniżej).

Wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości – jakie dokumenty będą potrzebne

Do przygotowania wniosku o zwrot nieruchomości niezbędne będą następujące dokumenty:

• postanowienie sądowe o nabyciu spadku lub notarialny akt poświadczenia po byłym właścicielu nieruchomości i ew. wszystkich po zmarłych później jego spadkobiercach,
• dokument potwierdzający prawo własności do wywłaszczonej nieruchomości na dzień wywłaszczenia,
• pełnomocnictwo – w przypadku występowania przez pełnomocnika,
• ostateczna decyzja wywłaszczeniowa lub akt notarialny dokumentujący przejęcie gruntu na rzecz Skarbu Państwa,
• ewentualne inne dokumenty dot. wywłaszczenia: opinie biegłych, operaty szacunkowe, protokoły rozpraw administracyjnych itd.

Im więcej dokumentów zostanie zgromadzonych i dostarczonych urzędowi prowadzącemu sprawę, tym szybciej powinno zakończyć się postępowanie administracyjne ws. zwrotu nieruchomości.

Więcej na ten temat można przeczytać w artykule: https://kancelariareprywatyzacyjna.pl/wniosek-o-zwrot-wywlaszczonej-nieruchomosprl-jak-zlozyc-poradnik-krok-po-kroku/

Czy jest jakiś termin na odzyskanie nieruchomości?

Jak zostało już wspomniane powyżej, Usta­wą z dnia 4 kwiet­nia 2019 r. o zmia­nie usta­wy o go­spo­dar­ce nie­ru­cho­mo­ścia­mi (Dz. U. z 2019 r. poz. 801), wprowadzono przepis – obecny art. 136 ust. 7 UGN – któ­ry wskazuje, iż z wnioskiem o zwrot nieruchomości wywłaszczonych można zwracać się w nieprzekraczalnym terminie do 20 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna.

Czy można ubiegać się zwrot części nieruchomości?

Zwrotowi może podlegać zarówno całość, jak i część działki. Możliwość zwrotu dotyczy takiego terenu, który mimo wywłaszczenia na dany cel publiczny (szpital, szkołę, osiedle mieszkaniowe itd.) nie został zagospodarowany lub został zagospodarowany niezgodnie z celem (np. zamiast szpitala powstały ogródki działkowe).

Co ze zwrotem nieruchomości jeśli została sprzedana?

O zwrot nieruchomości można ubiegać się jedynie w sytuacji, gdy nieruchomość ta pozostaje własnością Skarbu Państwa lub gminy. Wraz ze sprzedażą nieruchomości tzw. osobom trzecim uprawnienie zwrotu wygasa z uwagi na wystąpienie tzw. nieodwracalnych skutków prawnych. W takim przypadku warto jednak przedstawić swoją sprawę prawnikowi, gdyż możliwe może okazać się wystąpienie do sądu o odszkodowanie za taką nieruchomość.