Dekret Bieruta – co to jest, jakich terytoriów dotyczył i czy można ubiegać się o odszkodowanie lub zwrot nieruchomości? Odpowiadamy w na te pytania w poniższym artykule.

Dekret Bieruta z 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy

W dniu 26 października 1945 r. wydano dekret o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy. Dekret ten wydała Krajowa Rada Narodowa, której prezydentem był Bolesław Bierut. Stąd potocznie dekret nazywany jest dekretem Bieruta. Źródłem innej potocznej nazwy tego aktu prawnego –  dekret warszawski jest fakt, iż dekret obowiązywał na obszarze Warszawy.

Czego dotyczył i jakie miał konsekwencje? Najważniejsze postanowienia Dekretu Bieruta

Dekret Bieruta dotyczył gruntów warszawskich, czyli całego terytorium stolicy Polski
w granicach obowiązujących w 1945 r. Treść dekretu warszawskiego w art. 1 wskazywała, iż przejęcie gruntów na własność gminy m. st. Warszawy ma na celu sprawną i racjonalną odbudowę zniszczonego działaniami wojennymi miasta. Dekret warszawski zabierał własność wszystkich gruntów, pozostawiając dotychczasowym właścicielom własność budynków oraz innych przedmiotów znajdujących się na zabranych gruntach. Zgodnie z treścią art. 7 dekretu Bieruta dotychczasowi właściciele mogli wystąpić z wnioskiem o przyznanie prawa wieczystej dzierżawy gruntu, jeśli korzystanie z gruntu przez dotychczasowego właściciela dało się pogodzić z planem zabudowania. W pozostałych przypadkach byli właściciele mieli otrzymać odszkodowanie za grunty i budynki.

Czy Dekret Bieruta nadal obowiązuje?

Mimo tego, iż dekret wszedł w życie w dniu 21 listopada 1945 r., czyli prawie 75 lat temu nadal obowiązuje. W dalszym ciągu nie rozpatrzono wszystkich wniosków składanych przez byłych właścicieli w latach 40-tych w trybie art. 7 dekretu o przyznanie prawa wieczystej dzierżawy gruntu (dziś prawo użytkowania wieczystego) oraz nie zakończono licznych toczących się postępowań o odszkodowanie za zabrane grunty.

Rodzaje roszczeń za Dekret Bieruta

Za nieruchomości przejęte dekretem Bieruta byli właściciele nieruchomości lub ich spadkobiercy mogą dochodzić różnego rodzaju roszczeń:

• prawa użytkowania wieczystego (dawniej prawo wieczystej dzierżawy),
• odszkodowania za zabrane dekretem: działkę budowlaną, dom jednorodzinny lub gospodarstwo rolne (odszkodowanie ustalane jest obecnie na podstawie art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami),
• odszkodowania za bezprawną decyzję odmawiającą wnioskowi dekretowemu (z art. 417 (1) § 2 KC),
• prawa do zwrotu małego domu mieszkalnego z art. 214 ustawy o gospodarce nieruchomościami,
• zasiedzenia działki/ budynku przez byłego właściciela bądź jego spadkobierców.

W świetle obecnych przepisów niestety nie każdą nieruchomość przejętą dekretem można odzyskać lub uzyskać za nią odszkodowanie. Każdą sprawę warto skonsultować z doświadczonym prawnikiem, który fachowo oceni szanse na uzyskanie zwrotu i/lub odszkodowania.

Jak uzyskać odszkodowanie za Dekret Bieruta?

Odszkodowanie za nieruchomości zabrane dekretem Bieruta przyznawane jest obecnie zwykle w trybie administracyjnym na podstawie art. 215 ust. 2 Ustawy z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

W świetle treści tego przepisu odszkodowanie można uzyskać za utracone gospodarstwo rolne, działkę budowlaną przeznaczoną w 1945 r. pod budowę domu jednorodzinnego lub dom jednorodzinny.

I tak odszkodowanie za gospodarstwo rolne należy się, jeżeli poprzedni właściciele lub następcy prawni tych właścicieli, prowadzący gospodarstwo, zostali pozbawieni faktycznego władania wspomnianym gospodarstwem po dniu 5 kwietnia 1958 r. Podobna przesłanka dotyczy utraconej na skutek działania dekretu warszawskiego własności domu jednorodzinnego.

Jeśli zaś chodzi o odszkodowanie za działkę, to poza spełnieniem przesłanki pozbawienia faktycznej możliwości władania po dniu 5 kwietnia 1958 r. należy spełnić jeszcze drugą przesłankę: działka przed dniem wejścia w życie dekretu wymienionego w ust. 1, tj. w 1945 roku powinna być przeznaczona pod budownictwo jednorodzinne.

Istnieje też możliwość uzyskania odszkodowania w postępowaniu cywilnym (art. 417 (1) § 2 KC), ale tylko w przypadku, gdy wcześniej uzyskamy decyzję nadzorczą stwierdzającą, iż wcześniejsza decyzja odmawiająca wnioskowi dekretowemu była sprzeczna z prawem, zaś Miasto Stołeczne Warszawa w międzyczasie sprzeda nieruchomość lub odda ją w użytkowanie wieczyste osobom trzecim, co zablokuje z kolei możliwość jej odzyskania przez byłych właścicieli.

Kiedy możliwy jest zwrot nieruchomości za Dekret Bieruta?

Zwrot nieruchomości przejętych dekretem Bieruta jest możliwy, jeśli byli właściciele lub ich spadkobiercy złożyli w terminie odpowiedni wniosek oraz spełnione są następujące warunki:

• nieruchomość taka jest nadal własnością gminy lub Skarbu Państwa i nie została oddana w użytkowanie wieczyste na rzecz osób trzecich,
• po wejściu w życie Dekretu Bieruta Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego nie dokonała zabudowy, której wartość jest wyższa niż wartość zajętego gruntu,
• możliwy jest podział nieruchomości, której jedynie część jest przedmiotem roszczenia w sposób zgodny z prawem i ładem przestrzennym.

Dekret Bieruta a przedawnienie roszczenia o odszkodowanie

O przedawnieniu roszczenia o odszkodowanie za nieruchomości dekretowe nie ma mowy, jeśli odszkodowania takiego dochodzimy w trybie administracyjnym na podstawie art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Możliwe natomiast jest przedawnienie roszczenia o odszkodowanie dochodzone w postępowaniu cywilnym. Wówczas obowiązuje trzyletni termin przedawnienia takiego odszkodowania.

Specjalna ustawa reprywatyzacyjna

Od lat polski ustawodawca opracowuje kolejne projekty ustawy reprywatyzacyjnej mającej uregulować i zakończyć problem reprywatyzacji w Polsce. Najbardziej zaawansowane prace toczyły się na początku XXI wieku, kiedy Sejm w dniu 26 stycznia 2001 r. uchwalił Ustawę o reprywatyzacji, zawetowaną jednak przez ówczesnego prezydenta Polski Aleksandra Kwaśniewskiego.

Od tamtego czasu w 2015 r. uchwalono jedynie Ustawę o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tzw. małą ustawę reprywatyzacyjną) jedynie ograniczającą byłym właścicielom możliwości zwrotów ich dawnych nieruchomości.