Marek Foryś, radca prawny – Kancelaria Reprywatyzacyjna

Dla wielu osób możliwość wyjazdu na stałe do dawnej Republiki Federalnej Niemiec była marzeniem. To co dla większości osób było nieosiągalne, dla niektórych było na wyciągnięcie ręki. Warunkiem jednak uzyskania zgody na wyjazd na zachód było zrzeczenie się własności nieruchomości położonych na terenie Polski.
Rodzina K. mając możliwość wyjazdu do RFN, złożyła w 1967 roku oświadczenie o zrzeczeniu się własności nieruchomości położonej w Szczecinie, po uzyskaniu wcześniejszej zgody Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Szczecinie. Zgoda ta jednak została wyrażona w formie zaświadczenia.
Tymczasem ówczesna doktryna wymagała dla skuteczności takiej zgody i w konsekwencji skuteczności samego oświadczenia o zrzeczeniu się własności nieruchomości, wyrażenia zgody w formie decyzji administracyjnej właściwego organu.
Dopiero po zmianie systemu politycznego i prawnego, na początku lat 90-tych XX wieku utrwalił się pogląd, iż zgoda organu powinna zostać wyrażona w takiej samej formie w jakiej składa się oświadczenie o zrzeczeniu się nieruchomości, czyli w formie oświadczenia zawartego w akcie notarialnym.
Obecnie sądy stoją na stanowisku, że w sytuacji gdy ówczesna wykładnia przepisów kodeksu cywilnego wymagała dla skutecznego zrzeczenia się zgody organu administracji wyrażonej w formie decyzji administracyjnej, to niezachowanie formy aktu notarialnego, nie wpływa na skuteczność tak wyrażonej zgody.
W powyżej opisanej sprawie nie została jednak wydana decyzja administracyjna, a Prezydium Powiatowej Rady narodowej w Szczecinie ograniczyło się do wyrażenia zgody w postaci zaświadczenia, co zdecydowanie nie odpowiada nawet ówczesnej wykładni art. 179 kodeksu cywilnego, nie mówiąc już o zachowaniu najwłaściwszej tu formy aktu notarialnego.
Dlatego też spadkobiercy poprzednich właścicieli mogą się domagać przed sądem uzgodnienia treści księgi wieczystej poprzez wykreślenie z księgi wieczystej gminy, będącej aktualnym właścicielem nieruchomości i jednocześnie wpisanie ich jako współwłaścicieli nieruchomości.

Zgodnie z art. 179 kodeksu cywilnego (w brzmieniu w jakim przepis ten miał do dnia 26 maja 1990r.) jeżeli nieruchomość była przedmiotem własności indywidualnej albo osobistej, właściciel mógł wyzbyć się własności przez to, że się jej zrzekł. Zrzeczenie się wymagało formy aktu notarialnego i potrzebna była zgoda właściwego organu prezydium powiatowej (miejskiej) rady narodowej. Nieruchomość, której własności właściciel się zrzekł, stawała się własnością państwową, a Skarb Państwa ponosił odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia.

Po zmianie przepisów, od dnia 25 września 2005r., do skutecznego zrzeczenia się prawa własności nieruchomości nie było już potrzeby uzyskiwania zgody organów administracji, gdyż wystarczyło jednostronne oświadczenie woli właściciela nieruchomości.

Z dniem 15 lipca 2006r. art. 179 kodeksu cywilnego został uchylony i obecnie nie ma możliwości zrzeczenia się własności nieruchomości w drodze jednostronnej czynności prawnej. Przeniesie prawa własności na gminę albo inną jednostkę samorządu terytorialnego albo na rzecz Skarbu Państwa może obecnie zostać dokonane wyłącznie w formie umowy zawartej z tym podmiotem (np. umowy darowizny).
Uchylenie tego przepisu miało na celu ochronę gmin przed przekazywaniem im przez osoby trzecie zbędnych i bardzo często drogich w utrzymaniu nieruchomości albo nieruchomości wymagających ogromnych nakładów finansowych na doprowadzenie ich do należytego stanu, a z punktu widzenia zadań gminy całkowicie jej nieprzydatnych.