Nacjonalizacja przemysłu została przeprowadzona na mocy Ustawy z 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej oraz licznych aktów wykonawczych, w szczególności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność państwa. Celami jakie jej stawiano była odbudowa gospodarki narodowej, zapewnienie państwu suwerenności gospodarczej i podniesienia ogólnego dobrobytu, a w rzeczywistości miała prowadzić do kolektywizacji przemysłu, co było niezbędne z punktu widzenia nowego, socjalistycznego systemu.

Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej przewiduje dwa rodzaje nacjonalizacji – nacjonalizację bez odszkodowania oraz nacjonalizację za odszkodowaniem.

Nacjonalizacja za odszkodowaniem i bez odszkodowania

Warto pokrótce wymienić podmioty, które miały być objęte świadczeniem odszkodowawczym i te nacjonalizowane bez rekompensaty. Nacjonalizacja bez odszkodowania obejmowała przedsiębiorstwa przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska, obywateli Rzeszy Niemieckiej i Byłego Wolnego Miasta Gdańska, niemieckich i gdańskich osób prawnych, spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdańskich albo przez administrację niemiecką lub gdańską, a także osób, które zbiegły do nieprzyjaciela (sic!). Ponadto Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami mógł określić w rozporządzeniu dodatkowe rodzaje przedsiębiorstw, które mają być przejęte na własność państwa bez odszkodowania.

Nacjonalizacja za odszkodowaniem dotyczyła zaś określonych rodzajów przedsiębiorstw górniczych i przemysłowych, w tym m.in. kopalń, hut żelaza, zakładów wodociągowych, cukrowni i koksowni, a także innych przedsiębiorstw, które były zdolne zatrudnić przy produkcji na jedną zmianę więcej niż 50 pracowników. Wyłączenia spod działania ustawy mogło nastąpić na mocy Uchwały Rady Ministrów, powziętej na wniosek zainteresowanego Ministra.

Odszkodowanie za przejęcie przedsiębiorstwa przez państwo – na jakich zasadach miało być wypłacane?

Odszkodowania za przedsiębiorstwa przejęte przez Państwo miały być co do zasady wypłacane właścicielom w formie papierów wartościowych w terminie rocznym od dnia doręczenia zawiadomienia w przedmiocie prawomocnego ustalania wysokości przypadającego odszkodowania.  Przy ustalaniu odszkodowania specjalnie powołane komisje miały uwzględniać ogólne obniżenie wartości majątku narodowego, czystą wartość majątku przedsiębiorstwa w dniu przejęcia go przez Państwo, obniżenie wartości przedsiębiorstwa na skutek strat wojennych oraz poniesionych w związku z wojną, wysokość nakładów dokonanych po dniu 1 września 1939 r., a także szczególne okoliczności wpływające na wartość przedsiębiorstwa.

W tym miejscu wypada jednak wskazać, że Ustawa zakładała, że Rada Ministrów wyda rozporządzenie, które powoła komisję do orzekania, zadecyduje o składzie komisji, liczbie członków, trybie postępowania oraz wysokości odszkodowań. Do wydania takiego rozporządzenia nigdy nie doszło.

Nieważność decyzji nacjonalizacyjnych – najczęstsze uchybienia w toku nacjonalizacji?

Mimo upływających lat wciąż nie zostały wydane uregulowania dotyczące odszkodowania, czy to na podstawie samej ustawy z 1946 r., czy w formie ustawy reprywatyzacyjnej. Jednakże w toku nacjonalizacji przemysłu niejednokrotnie dochodziło do uchybień, które mogą prowadzić do zwrotu nieruchomości lub uzyskania odszkodowania. Konieczne jest zatem wystąpienie o stwierdzenie nieważności decyzji nacjonalizacyjnych i wykazanie, że przejęcie nastąpiło z rażącym naruszeniem prawa.

Najczęstsze uchybienia w toku nacjonalizacji dotyczą składników majątkowych przedsiębiorstwa włączonych w skład przedsiębiorstwa. Organy często uznawały, że na mocy powyższych przepisów nacjonalizacja może dotyczyć nie tylko samego przejmowanego na własność państwa przedsiębiorstwa, ale także innych składników majątkowych, które nie wchodzą w jego skład.

Kolejnym rodzajem uchybienia może być błędne zakwalifikowanie przedsiębiorstwa do jednej z nacjonalizowanych kategorii pod względem wielkości fabryki i liczby pracowników zatrudnionych na jedną zmianę, bowiem nacjonalizacji wg art. 3 ust. 1 lit. b) ustawy nacjonalizacyjnej podlegały przedsiębiorstwa zdolne zatrudnić więcej niż 50 pracowników. Organy niejednokrotnie orzekały w oparciu o hipotetyczną liczbę zatrudnionych pracowników, które dane przedsiębiorstwo mogłoby zatrudniać w przyszłości, bądź o liczbę faktycznie zatrudnionych pracowników w dniu wejścia w życie ustawy, mimo że przedsiębiorstwo było zdolne zatrudnić zupełnie inną liczbę pracowników w tym dniu. Z tego względu w toku postępowania często konieczne jest powołanie biegłego ds. oszacowania zdolności produkcyjnych nacjonalizowanego przedsiębiorstwa.

Częstym uchybieniem w toku nacjonalizacji jest także błędna interpretacja art. 6. ust. 1 ustawy nacjonalizacyjnej, na podstawie którego organy niejednokrotnie uznawały, że możliwym jest przejęcie całego majątku właściciela nacjonalizowanego zakładu. Przepis ten mówi jednak, że nacjonalizacji podlega wyłącznie mienie przedsiębiorstwa wraz z wszelkimi prawami niemajątkowymi, wobec czego nacjonalizacja obejmowała wyłącznie aktywa określonego przedsiębiorstwa.

Należy także wskazać, że postępowanie nacjonalizacyjne było sformalizowane przepisami ustawy z 1946 r. i wymagało sporządzenia protokołów zdawczo-odbiorczych. Jeśli obowiązek ten nie został wykonany lub wykonany nienależycie może to skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji nacjonalizacyjnej.

Nacjonalizacja a odszkodowania – kiedy i na jakiej podstawie można dochodzić roszczeń odszkodowawczych

Jak wskazaliśmy powyżej droga do odszkodowania znacjonalizowanego majątku jest zależna od uchybień w trakcie samego przejęcia. W polskich sądach toczyły się już bowiem sprawy o odszkodowane bezpośrednio za zaniechanie legislacyjne, jakim jest niewydanie rozporządzenia Rady Ministrów regulującej wypłatę odszkodowań. Sąd Najwyższy uznał jednak, że wydanie takiego rozporządzenia w dzisiejszym stanie prawnym nie jest możliwe, zauważył jednak problem i wskazał, że koniecznym byłoby uchwalenie ustawy reprywatyzacyjnej, co może uczynić tylko Parlament (patrz: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2017 r., sygnatura akt III CZP 86/17).

Wobec konieczności dochodzenia roszczeń w trybie stwierdzenia nieważności decyzji i wykazywania uchybień procesu nacjonalizacji warto jest dokonać dogłębnej analizy akt dawnego postępowania i przygotować odpowiednią argumentację. Nasza Kancelaria pomaga klientom w rozeznaniu się w szansach podjęcia skutecznych działań, a ponadto kompleksowo reprezentuje przedwojennych właścicieli przedsiębiorstw znacjonalizowanych.

W ostatnim czasie dostajemy dużo zapytań od klientów w kwestii terminu składania wniosków. Przygotowaliśmy wiec poniższy poradnik, w którym wyjaśniamy budzące wątpliwości kwestie.

Pierwotny termin składania wniosków w sprawie wywłaszczeń

W poprzednich artykułach informowaliśmy, że ustawodawca zadecydował w zeszłym roku o wprowadzeniu nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami. Ustawa dała możliwość wystąpienia o zwrot nieruchomości tylko przez część właścicieli, a więc możliwe jest odzyskanie nieruchomości w części ułamkowej, np. 1/3 nieruchomości przysługująca spadkobiercy dawnego właściciela, bez konieczności wspólnego składania wniosku z pozostałymi, niezdecydowanymi spadkobiercami.

Jednak równocześnie wprowadzono termin 12 miesięcy na złożenie wniosku o zwrot w stosunku do nieruchomości, w sprawie której od dnia uostatecznienia się decyzji o jej wywłaszczeniu/ aktu sprzedaży, minęło już 20 lat.

Termin dwunastu miesięcy został wprowadzony w ustawie z dnia 4 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami, która weszła w życie 14 maja 2019 r., termin końcowy na złożenie wniosku o zwrot przypadał na 14 maja 2020 r.

Przeczytaj również, jakich spraw dotyczy termin składania wniosków>>

Wydłużony termin na składanie wniosków o zwrot wywłaszczonej nieruchomości ze względu na COVID-19. Jaki termin obowiązuje?

Wszystko zmieniła pandemia koronawirusa. W związku z zaistniałą nadzwyczajną sytuacją, polski parlament zadecydował o zawieszeniu terminów prawa administracyjnego w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Zawieszenie terminów zostało ujęte w pierwszej „Tarczy Antykryzysowej” w art. 15zzr. Zastosowanie tego przepisu do terminu złożenia wniosku o zwrot nieruchomości nie ulega wątpliwości, bowiem wyczerpuje aż dwie ujęte w nim kategorie terminów zawieszonych [tj. art. 15zzr ust. 1. pkt 4) i 5)].

Podkreśliliśmy, że przepis ten w jego dosłownym brzmieniu zawiesił terminy od momentu wprowadzenia obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, a ten  obowiązuje w Polsce od 14 marca 2020 r. W takiej sytuacji, zawieszony okres czasu pozostały do upływu terminu na złożenie wniosku o zwrot po ich odwieszeniu wynosił 2 miesiące.

„Tarczą Antykryzysową 3.0” ustawodawca uchylił zawieszenie terminów, a w myśl przepisu uchylającego zawieszone terminy zaczęły biec po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie „Tarczy 3.0”. Tutaj wielu problemów nastręcza fakt, iż ustawa uchylająca zawieszenie terminów weszła w życie 16 maja i termin siedmiodniowy wypada na 23 maja (w obu przypadkach sobota). W naszej ocenie należy przyjąć termin 24 maja 2020 r. jako dzień rozpoczęcia biegu terminów zawieszonych.  Bieg pozostałych 2 miesięcy terminu zakończy się zatem dnia 24 lipca 2020 r.

Terminy podawane przez kancelarie – dlaczego się różnią?

Ilość wątpliwości co do momentu zawieszenia terminów powoduje, że w różnych mediach i portalach można znaleźć również nowy termin składania wniosków o zwrot nieruchomości do 7 lipca 2020 r. Data te opiera się na interpretacji, że bieg terminów nie został zawieszony w dniu 14 marca 2020 r. (wprowadzenie stanu zagrożenia epidemicznego), ale w dniu 31 marca 2020 r., czyli w dniu wejścia w życie „Tarczy Antykryzysowej 1.0”. Takie przyjęcie terminu początku zawieszenia terminu zostało wyrażone w stanowisku Ministerstwa Sprawiedliwości, które stwierdziło, że „Tarcza antykryzysowa” nie może działać wstecz mimo, że przepis mówi o zawieszeniu trwającym w czasie stanu zagrożenia epidemicznego. W takim przypadku prawnicy wyliczają, że pozostały do upływu czas na złożenie wniosku o zwrot to tylko ok. półtora miesiąca (od 31 marca).

Takie wskazanie nie jest błędem, to kwestia interpretacji i ostrożne podejście do możliwej interpretacji sądów i organów. My również nie rekomendujemy pozostawiania sprawy o zwrot nieruchomości na ostatnią chwilę, lecz mamy wiarę w inną interpretację, która pozwoli na skuteczne złożenie wniosku o zwrot nieruchomości przez naszych klientów do 24 lipca 2020 r.

Czy warto w tej kwestii zaufać prawnikowi?

Nasza interpretacja jest korzystna dla naszych klientów. Jak wskazaliśmy powyżej, w świetle zasad postępowania administracyjnego i wobec literalnego brzmienia przepisu zawieszającego terminy, ufamy, że w większości spraw przez nas prowadzonych uda się skutecznie zaprezentować takie stanowisko przed organami i sądami administracyjnymi.

 Za „jaskółkę” tego, że sądy administracyjne mają podobny do naszego pogląd na przyjęcie daty początkowej zawieszenia terminów, można uznać postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 22 kwietnia 2020 roku, I SA/Bk 177/20, stwierdzające, iż: 

Pomimo że ww. przepis wszedł w życie z dniem 31 marca 2020 r., to wynika z niego, że nierozpoczęcie biegu terminów, jak i zawieszenie terminów już rozpoczętych obowiązuje w okresie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Jeśli więc stan zagrożenia epidemicznego obowiązywał na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od dnia 14 marca 2020 r., to należy przyjąć, że od tej daty z mocy prawa następuje skutek wynikający z tej normy prawnej.

Ponadto, często zadawane są nam pytania, co wówczas gdy przed 7 lipca czy 24 lipca nie mamy dokumentów dotyczących wywłaszczenia lub potwierdzonego spadkobrania. W tej sytuacji tym bardziej warto zaufać prawnikom, którzy są w stanie podjąć odpowiednie działania przed tą datą i uzupełnić braki bez szkody dla strony.

Czytaj również: Jak złożyć wniosek o zwrot nieruchomości wywłaszczonej w PRL – poradnik krok po kroku

Zwrot nieruchomości jest bardzo często rozumiany potocznie jako wszelki powrót prawa własności danej nieruchomości po jej bezprawnym czy nieskutecznym przejęciu. Takie rozumienie jest jak najbardziej prawidłowe językowo, ale niepotrzebnie rozszerza kategorie spraw, co do których ustawodawca wprowadził termin, po którym zwroty nieruchomości wywłaszczonych ponad 20 lat temu nie będzie możliwy. Termin ten upływał do tej pory 14 maja 2020 r. Sytuacja prawna, z uwagi na trwającą pandemię COVID-19, uległa zmianie. Wyjaśniamy zatem najważniejsze aspekty prawne terminu zwrotu nieruchomości i informujemy o nowym terminie – który przypada na 23 lipca 2020.

Ustawa o gospodarce nieruchomościami – zmiany dotyczące terminu zwrotu nieruchomości wywłaszczonych

Ustawodawca zadecydował w zeszłym roku o wprowadzeniu nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami. W ustawie wprowadzono termin 12 miesięcy na złożenie wniosku w stosunku do nieruchomości, w sprawie której od dnia uostatecznienia się decyzji o jej wywłaszczeniu/ aktu sprzedaży, minęło już 20 lat. Termin 12 miesięcy został wprowadzony w ustawie z dnia 4 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami, która weszła w życie 14 maja 2019 r., jak łatwo zatem policzyć, w myśl ustawy koniec zwrotów przypadał na 14 maja 2020 r. Przypominamy, że nowy obowiązujący termin to 23 lipca 2020 r.

Termin zwrotu nieruchomości wywłaszczonych 20 lat temu– jakich spraw dotyczy?

Nowa ustawa zmienia tylko i wyłącznie ustawę o gospodarce nieruchomościami, a więc dotyczy jedynie spraw o zwrot nieruchomości wywłaszczonej przez Skarb Państwa w drodze decyzji administracyjnej lub aktu notarialnego na cele publiczne np. osiedla, szkoły, szpitale itp. Jeśli żaden cel publiczny nie powstał na nabytej przez organy administracji działki na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami możemy domagać się jej zwrotu. Ustawa o gospodarce nieruchomościami precyzuje dawne ustawy wywłaszczeniowe, co do których mają zastosowanie przepisy o zwrocie. Są to nieruchomości przejęte lub nabyte na rzecz Skarbu Państwa na podstawie:

– ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. poz. 64 oraz z 1982 r. poz. 79),

– ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych w miastach i osiedlach (Dz. U. poz. 138, z 1961 r. poz. 47 i 159 oraz z 1972 r. poz. 192),

– ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o terenach budowlanych na obszarach wsi (Dz. U. z 1969 r. poz. 216, z 1972 r. poz. 312 oraz z 1985 r. poz. 99),

– art. 22 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. z 1969 r. poz. 159, z 1972 r. poz. 193 oraz z 1974 r. poz. 84),

– ustawy z dnia 6 lipca 1972 r. o terenach budownictwa jednorodzinnego i zagrodowego oraz o podziale nieruchomości w miastach i osiedlach (Dz. U. poz. 192, z 1973 r. poz. 282 oraz z 1985 r. poz. 99)

– oraz do nieruchomości wywłaszczonych na rzecz państwowych i spółdzielczych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, jak również do gruntów wywłaszczonych na podstawie odrębnych przepisów w związku z potrzebami Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Jakich spraw termin nie dotyczy?

Termin nie ma zastosowania przede wszystkim do odszkodowań. Dochodzenie należności pieniężnych z tytuł bezprawnego przejęcia ma bowiem oparcie w zupełnie innych przepisach, terminy przedawnienia są tam liczone na podstawie choćby kodeksu cywilnego i dla każdego poszkodowanego mogą być inne. Termin nie dotyczy też spraw prowadzonych między innymi na podstawie:

− dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz przepisy wydane na podstawie tego dekretu,

− dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa,

− dekretu z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy,

− ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej,

− dekretu z 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich,

− ustawy z 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym.

W wyżej wymienionych sprawach nawet po 14 maja 2020 r. (a teraz po 23 lipca 2020 r.) możliwe będzie odzyskanie nieruchomości w naturze, jeśli będą istniały ku temu przesłanki.

Czy warto odkładać te sprawy na później? Nie rekomendujemy takiego rozwiązania. Zmieniające się orzecznictwo sądów, zmiany w sytuacji prawnej a nawet politycznej, sprawiają, że upływ czasu działa na niekorzyść powodzenia tych spraw!

Wydłużony termin składania wniosków o zwrot nieruchomości wywłaszczonej w związku z epidemią koronawirusa

Na wstępie wspomniano, że wg ustawy stary termin składania wniosków to 12 miesięcy od jej wejścia w życie i w myśl tego można wskazać go na konkretną datę, tj. 14 maja 2020 r. Jest to tzw. termin zawity prawa administracyjnego i bardzo rzadko zdarza się, aby takie terminy były przerywane lub zmieniane, gdyż do tego ponownie potrzebna jest wola ustawodawcy. W szczególnej sytuacji, w jakiej znalazł się świat, Parlament w ustawie potocznie zwanej „Tarczą Antykryzysową” zadbał o zawieszenie jego biegu.

W czasie ogłoszonego w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii termin ten nie biegł. W momencie wprowadzenia pierwszego z tych stanów z ustawowego terminu 12 miesięcy pozostawały jeszcze 2 miesiące.  Stan ten wciąż trwa, jednak projekt ustawy zwanej „Tarczą Antykryzysową 3.0” przewidział uchylenie zawieszenia terminu. Po uchyleniu zawieszenia biec zaczną pozostałe jeszcze 2 miesiące terminu. Oznacza to, że termin ten upłynie 23 lipca 2020.

Czytaj również: Jak złożyć wniosek o zwrot nieruchomości wywłaszczonej w PRL – poradnik krok po kroku

Reforma rolna w Polsce została zapoczątkowana poprzez wprowadzenie  – dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o jej przeprowadzeniu. Celem wprowadzenia dekretu miała być budowa ustroju rolnego opartego na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy. Założenie to nie pokrywało się ze sposobem przeprowadzenia reformy w wyniku której bez żadnej rekompensaty przejęto 9707 majątków ziemskich (ok. 3,49 mln hektarów ziemi). Masowym przejęciom podlegały również dwory, parki i inne części nieruchomości niezwiązane z gospodarką rolną.

Reforma rolna 1944 – co i kogo obejmował dekret PKWN

Przepisy dekretu wskazywały kategorie nieruchomości które podlegały przejęciu. Dekret działał z mocy samego prawa, co oznaczało, że w dniu jego wejścia w życie nieruchomości, które podpadały pod kategorie w nim wskazane stawały się – bez wydawania żadnych decyzji – własnością Skarbu Państwa. Dekret PKWN obejmował nieruchomości ziemskie:

• stanowiące własność Skarbu Państwa z jakiegokolwiek tytułu,
• będące własnością obywateli Rzeszy Niemieckiej, nie-Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej,
• będące własnością osób skazanych prawomocnie za zdradę stanu, za dezercję lub uchylanie się od służby wojskowej, za pomoc udzieloną okupantom ze szkodą dla Państwa lub miejscowej ludności, względnie za inne przestępstwa, przewidziane w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. (Dz. U. R. P. Nr 4, poz. 16) oraz w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa (Dz. U. R. P. Nr 10, poz. 50),
• skonfiskowane z jakichkolwiek innych prawnych przyczyn,
• stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.

Nieuzasadniona konfiskata majątku ziemskiego w wyniku reformy rolnej – najczęstsze błędy

Jeśli nieruchomość przeszła z mocy dekretu na własność Skarbu Państwa nie oznacza to jeszcze, że nastąpiło to w prawidłowy sposób. Jak wspomniano na wstępie, założenia reformy minęły się z praktyką dokonywanych przejęć. Towarzyszyła im często niechęć, a wręcz wrogość do własności prywatnej, obszarników i ziemian. W efekcie przejęciu uległy także nieruchomości lub ich części które działaniu reformy podlegać nie powinny.

Niemal uniwersalnym błędem w stosunku do majątków ziemiańskich było przejęcie zespołów dworsko-parkowych nie posiadających funkcji powiązanych z gospodarką rolną. Oznacza to, że jeśli właściciel majątku posiadał dwór z okalającym go parkiem do celów mieszkaniowych i reprezentacyjno-rekreacyjnych, przejęcie tej części nieruchomości na mocy dekretu może być wadliwe.

Nasi prawnicy w swojej pracy niejednokrotnie natrafiali na zaskakujące historie majątków ziemskich przejętych na podstawie uznania właściciela za obywatela Rzeszy, nie-Polaka czy osobę narodowości niemieckiej, podczas gdy był on Polakiem. Takie założenie o pochodzeniu właściciela bez pokrycia w faktach jest oczywiście wadliwe.

Inną częstą wadą przejęć na mocy dekretu PKWN jest kwalifikowanie niektórych części majątku takich jak: lasy (mogące podlegać zajęciu innym dekretem), wody stojące (stawy, jeziora) czy niektóre fabryki działające przy majątku ziemskim (niepowiązane z produkcją rolną), jako podpadające pod działanie dekretu.

Uwaga! Ze względu na charakter przejmowania nieruchomości reformą rolną – bez wydawania żadnych decyzji, losy nieruchomości i dokładna podstawa jej przejęcia jest utrudniona. Warto zgłosić się i skonsultować sprawę z naszymi doświadczonymi w poszukiwaniu konkretnych dokumentów prawnikami. Z profesjonalną pomocą poszukiwanie dokumentów w archiwach czy urzędach pozwoli odkryć konkretne wady przejęcia.

Odszkodowania i zwroty nieruchomości przejętych w wyniku reformy rolnej – kto może się ubiegać, jakie warunki trzeba spełnić i w jakim czasie

W Polsce o odszkodowanie lub zwrot nieruchomości przejętej wbrew wciąż obowiązującemu dekretowi o reformie rolnej mogą tylko te osoby które potwierdziły, że ich nieruchomość lub jej część nie powinna ulec nacjonalizacji. Brak ustawy reprywatyzacyjnej powoduje, że za części nieruchomości stanowiące typową ziemię rolną lub służące produkcji rolnej (budynki pracowników gospodarstwa) nie otrzymamy żadnej rekompensaty.

Warto jednak zająć się dworem czy pałacem który nie powinien znaleźć się w mocy dekretu, czy nieruchomościami o powierzchni niższej niż 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, które uznano za podlegające przejęciu. Możliwość wykazania wady przejęcia jest możliwa dzięki rozporządzeniu o wykonaniu dekretu, które pozwala organom administracji na orzeczenie, że dana nieruchomość nie podpadała pod działanie dekretu PKWN. W pozostałych przypadkach, jak na przykład przejęcie nieruchomości z uwagi na przesłankę obywatelstwa, o nie podleganiu nieruchomości pod przepisy dekretu decydować może tylko sąd.

W przypadku uzyskania decyzji o niepodleganiu, bądź bezpośrednio w przypadkach innych niż przejęcie ze względu na obszar czy przejęcie zespołu-dworsko parkowego, należy zwrócić się do sądu z powództwem o odszkodowanie lub uzgodnienie treści księgi wieczystej. Odszkodowanie należne jest jeśli Skarb Państwa sprzedał naszą nieruchomość i nie możliwe jest jej odzyskanie.

Choć formalnie brak jest terminu na wystąpienie o zwrot czy odszkodowanie za nieruchomość niepodlegającą przejęciu reformą rolną to czas odrywa tu istotną rolę. Zarówno starając się o zwrot nieruchomości, jak i odszkodowanie, z uwagi na upływ czasu Skarb Państwa może bronić się podnosząc zarzut zasiedzenia nieruchomości lub przedawnienia roszczenia o odszkodowanie. Każda sprawa jest w tym zakresie indywidualna i w każdej inaczej może być liczony termin dawności. Istnieją też różne sposoby walki z takimi zarzutami, które również kształtują się indywidualnie. Warto zatem spieszyć się z podjęciem działań i zapytać doświadczonego w tej materii prawnika o możliwość skutecznego ubiegania się o swoją własność.

Podstawa prawna

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (t.j. Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51 z późn. zm.).

Zidentyfikuj wywłaszczoną Twoim przodkom nieruchomość

Często w rozmowach w rodzinnym gronie pojawiają się historie o utraconym kilkadziesiąt lat temu majątku rodzinnym. Zazwyczaj wspominają o tym starsi członkowie rodziny, którzy w tamtym czasie byli dziećmi lub słyszeli taką historię od swoich rodziców czy dziadków. Warto wówczas podrążyć temat i wypytać o bliższe dane takiej nieruchomości takie jak:

• położenie nieruchomości (miasto, ulica, numer działki) pomocne będą zarówno dawne oznaczenia obowiązujące w chwili utraty nieruchomości, jak i oznaczenia aktualnie obowiązujace,
• rodzaj utraconej nieruchomości (działka niezabudowana, działka zabudowana, kamienica, gospodarstwo rolne),
• powierzchnia gruntu (choćby przybliżona),
• aktualny stan zagospodarowania.

Poszukaj dokumentów w archiwum domowym

Mając wiedzę o utraconej przez przodków nieruchomości warto przejrzeć domowe archiwum w poszukiwaniu dokumentów dot. nieruchomości. Przydatne będą wszystkie następujące dokumenty:

• akt własności ziemi lub notarialny akt zakupu nieruchomości,
• orzeczenie o wywłaszczeniu nieruchomości/ akt notarialny sprzedaży nieruchomości gminie lub Skarbowi Państwa, szczególnie ważne ze względu na to, iż opisany jest tu cel wywłaszczenia,
• fragmenty map obejmujące nieruchomość przed wywłaszczeniem/ sprzedażą oraz aktualne,
• zawiadomienie o możliwości zwrotu nieruchomości.

Warto zwrócić uwagę na to, że prawnik, który będzie analizował sytuację prawną naszej dawnej nieruchomości nie zna jej historii, więc im więcej dokumentów dostarczymy, tym większa szansa na powodzenie sprawy. Poza tym, składając wniosek o zwrot nieruchomości musimy ją konkretnie wskazać posługując się konkretnymi oznaczeniami, które znajdziemy w ww. dokumentach.

Uwaga! Jeśli w posiadaniu rodziny znajdują się tylko niektóre z ww. dokumentów warto skonsultować sprawę z doświadczonym w takich sprawach prawnikiem, który z łatwością wskaże, gdzie można znaleźć dalsze dokumenty. W ten sposób możemy zaoszczędzić sporo czasu bezowocnych poszukiwań.

Zorientuj się w rodzinnych sprawach spadkowych

Przed udaniem się do kancelarii prawnej warto dopytać członków rodziny, czy posiadają dokumenty dotyczące dziedziczenia. Trzeba ustalić:

• kto był właścicielem nieruchomości w chwili wywłaszczenia (osoba ta widnieje w decyzji o wywłaszczeniu lub akcie sprzedaży nieruchomości),
• czy były właściciel żyje, a jeśli nie to kto po nim dziedziczy,
• czy posiadamy oryginały postanowień sądu lub notarialnych aktów poświadczenia dziedziczenia po byłym właścicielu i ewentualnie po zmarłych później jego spadkobiercach.

Najlepiej zgromadzić od razu komplet ww. dokumentów spadkowych, które później musimy dołączyć do wniosku o zwrot nieruchomości. Na tej podstawie organy ustalają kto jest stroną postępowania. Niestety nie wystarczą tu akty stanu cywilnego takie jak akt zgonu właściciela nieruchomości, akt urodzenia jego dzieci itd. Te dokumenty będą potrzebne do przeprowadzenia takiej sprawy spadkowej w sytuacji, w której nie została ona dotychczas przeprowadzona. Trzeba też pamiętać, że nawet po zmarłej osobie samotnej (bezdzietnej, niezamężnej) należy ustalić spadkobierców, którymi mogą być dalsi członkowie rodziny (np. kuzyni) lub w ostateczności Skarb Państwa.

Złóż wniosek o zwrot nieruchomości do dnia 23 lipca 2020 r.

Jeśli ustalimy samodzielnie lub z pomocą prawnika, że nasza dawna nieruchomość lub jej część nie została wykorzystana na cel, który podano w orzeczeniu o wywłaszczeniu nieruchomości/ akcie notarialnym sprzedaży nieruchomości gminie lub Skarbowi Państwa, powinniśmy złożyć wniosek do starosty o zwrot nieruchomości. Do takiego wniosku należy dołączyć:

• w przypadku, gdy były właściciel zmarł: postanowienia sądowe o nabyciu spadku lub notarialny akt poświadczenia po tymże byłym właścicielu i ew. wszystkich po zmarłych później jego spadkobiercach,
• dokument potwierdzający prawo własności do wywłaszczonej nieruchomości na dzień wywłaszczenia,
• pełnomocnictwo w przypadku występowania przez pełnomocnika,
• ostateczna decyzja wywłaszczeniowa lub akt notarialny dokumentujący przejęcie gruntu na rzecz Skarbu Państwa.

Uwaga! W ubiegłym roku wprowadzono ograniczenia czasowe dotyczące możliwości składania takich wniosków o zwrot nieruchomości w dawnych spawach. W sprawach, w których od dnia uostatecznienia się decyzji o wywłaszczeniu/ aktu sprzedaży nieruchomości minęło już 20 lat, wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości może zostać złożony tylko do dnia 23 lipca 2020 r.

W związku z ogłoszeniem w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego, a następnie stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID 19, ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, bieg terminu do złożenia wniosków o zwrot nieruchomości został zawieszony (art. 15 zzr), w związku z tym nie upłynie w dniu 14 maja 2020 r. Po uchyleniu zawieszenia, termin ten został wydłużony o czas zawieszenia (ok. 2 miesiące), co oznacza, że upływa 23 lipca 2020 r.
Więcej informacji: Nowy termin zwrotu nieruchomości wywłaszczonych – do kiedy i jakich spraw dotyczy?

Nieruchomość nie stała się zbędna na cel wywłaszczenia – co teraz?

Jeśli okaże się, że Twoja rodzinna nieruchomość została zabrana, jednak nie kwalifikuje się do postępowania o zwrot wywłaszczonej nieruchomości zbędnej na cel wywłaszczenia mimo to warto przekazać taką sprawę do analizy prawnikom.

W latach powojennych nieruchomości były zabierane byłym właścicielom w różnych celach i na podstawie różnych aktów prawnych, np. na podstawie dekretów (dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy, zwanego dekretem Bieruta lub dekretem warszawskim, dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej i in.).

Mimo tego, iż w Polsce nadal nie została uchwalona ustawa reprywatyzacyjna gwarantująca wszystkim byłym właścicielom zadośćuczynienie za zabrane w ten sposób nieruchomości, w obecnym stanie prawnym są szanse na zwrot nieruchomości spełniających określone warunki lub na uzyskanie za nie odszkodowania. Warto więc sprawdzić sprawę swojej rodziny.

Podstawa prawna

1. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2020.65 t.j. )
2. ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2019. 801)

Szanowni Państwo.

W związku z ogłoszonym na terenie Polski stanem epidemii informujemy, że w naszej kancelarii obowiązują środki higieny i bezpieczeństwa dostosowane do obecnych zaleceń i przepisów. Spotkania odbywają się po uprzednim telefonicznym umówieniu terminu, prosimy o zakładanie masek i dezynfekcję rąk przy wejściu.

Jednocześnie informujemy, że w Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz w wojewódzkich sądach administracyjnych wdrożono rozwiązania określone w zarządzeniu Prezesa NSA z dnia 16 października 2020 r., określone w art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.), zgodnie z którym zdecydowana większość spraw rozpoznawana jest na posiedzeniach niejawnych. Sądy powszechne (wydziały cywilne czy karne) działają bez większych zakłóceń. wiele urzędów państwowych ogranicza możliwość wizyt interesantów, a urzędnicy często pracują zdalnie. Powyższe wpływa często na czas trwania prowadzonych spraw.

Zachęcamy do zapoznania się z naszymi publikacjami i poradnikami w sprawach reprywatyzacyjnych.

Z życzeniami zdrowia,
kierownictwo Kancelarii Reprywatyzacyjnej

Juliusz Bennich-Zalewski – specjalista ds. dekretowych, Kancelaria Reprywatyzacyjna

„Dziennik Gazeta Prawna”, 9.11.2017 

Profesor prawa anarchistą

Prezydent Warszawy, profesor prawa, od wielu tygodni nie stawia się przed Komisją Weryfikacyjną ds. reprywatyzacji warszawskiej, za co karana jest kolejnymi grzywnami. Tłumaczy to tym, że w jej przekonaniu działanie komisji niezgodne jest z konstytucją.

Zły to przykład dla mieszkańców stolicy, którzy mogą dojść do wniosku, że również oni mogą odmawiać stosowania się do tych lub innych przepisów zobowiązujących ich do świadczeń na rzecz miasta, na przykład opłaty za użytkowanie wieczyste lub czynsz, jeśli ich zdaniem odnośne przepisy niezgodne są z konstytucją.

Niewielu jednak wie, że prezydent Warszawy od kilku już lat rażąco lekceważy obowiązujące prawo.

Dwumiesięczny termin wydawania decyzji reprywatyzacyjnych

Na mocy tzw. dekretu warszawskiego miasto przejęło tysiące nieruchomości. Celem dekretu (art. 1) nie była jednak nacjonalizacja nieruchomości, ale ułatwienie odbudowy stolicy po wojnie. Później nieruchomości miały być więc zwracane właścicielom lub wypłacane za nie pełne odszkodowania.

W dniu 29 czerwca Komisja weryfikacyjna do spraw reprywatyzacji warszawskiej przesłuchała jako świadka byłego dyrektora Biura Gospodarki Nieruchomościami UM Warszawy Marcina Bajkę. Próbując usprawiedliwiać dość szybkie wydanie przez Miasto kilku kontrowersyjnych decyzji o zwrotach nieruchomości, podkreślał kilkakrotnie, że zgodnie z art. 35 § 3 kpa Miasto zobligowane jest wydawać takie decyzje w terminie 2 miesięcy, a jeśli tego nie uczyni. To jednak tylko część prawdy.

Równi i równiejsi – praprzyczyna wszystkich patologii

W setkach spraw dotyczących innych nieruchomości Prezydent Warszawy od wielu lat, notorycznie i rażąco (często kilkudziesięciokrotnie) przekracza wspomniany 2-miesięczny termin wydania decyzji, przez wiele lat nie wydając decyzji.

Znam sprawy, w których byli właściciele niewielkich działek zabranych im przez Miasto już w latach 90. złożyli wnioski o odszkodowania i do dziś, przez ponad 20 lat, prezydent nie wydał w tych sprawach decyzji. Mimo braku ku temu formalnych przeszkód. Ta właśnie rażąca przewlekłość jest zresztą praprzyczyna wszystkich wtórnych patologii w tych sprawach.

Czasem jednak urzędnicy działający w imieniu prezydenta Warszawy wydają decyzje szybciej Pozostaje ufać, że kierują się przy tym zawsze jakimiś słusznymi, sobie znanymi kryteriami.

Brak jasnych i upublicznionych kryteriów kolejności zwrotów nieruchomości i wypłat odszkodowań spraw stanowi oczywista (świadomą lub nie) zachętę do korupcji urzędników wydających takie decyzje. Każda z nich opiewa na co najmniej setki tysięcy złotych odszkodowania lub wartości zwracanej nieruchomości.

Setki wyroków sądowych nie wykonanych przez prezydenta Warszawy

Niewiele natomiast pomagają wyroki sądów administracyjnych nakazujące Prezydentowi Warszawy wydawanie zaległych decyzji. Podobnie też jest z kolejnymi wyrokami nakładającymi na prezydenta Warszawy grzywny za niewykonanie tych pierwszych wyroków (płaci je gmina). Takich niewykonanych przez prezydenta Warszawy wyroków jest kilkaset. (zob. na przykład wyroki WSA o sygn. I SA/Wa 1324/16, I SA/Wa 65/15, I OSK 2065/16 dostępne na stronie http://orzeczenia.nsa.gov.pl.

Czy teraz pokrzywdzi ich Prawo i Sprawiedliwość?

Byli właściciele nieruchomości warszawskich po raz pierwszy pokrzywdzeni zostali przez dekret Bieruta, który pozbawił ich nieruchomości.

Po raz drugi większości z nich pokrzywdzili kolejni prezydenci Warszawy, wbrew przepisom nie zwracając im przez wiele lat nieruchomości ani nie wypłacając odszkodowań.

Niedawno z kolei wiceminister sprawiedliwości (sic!) Jaki ogłosił projekt ustawy reprywatyzacyjnej, zgodnie z którym wysokość rekompensat dla byłych właścicieli nieruchomości przejętych przez Miasto (lub ich spadkobierców) ma zostać ograniczona do 20% ich wartości.

W ten sposób osoby, które nie doczekały się od prezydenta Warszawy należnego im zwrotu nieruchomości lub odszkodowania, obecnie zostałyby pokrzywdzone po raz trzeci. Tym razem przez rząd Prawa i Sprawiedliwości, który ustawą pozbawiłby ich 80% należnych odszkodowań. Nie dość, że rekompensatę mieliby otrzymać później niż ci, którzy mieli więcej szczęścia, to jeszcze pięciokrotnie mniejszą. Niechże Prawo i Sprawiedliwość będzie bardziej praworządne i sprawiedliwe niż prezydent stolicy.

Pomocna ustawa antykorupcyjna

CBA przygotowuje obecnie projekt ustawy antykorupcyjnej. Warto, aby znalazł się w niej wymóg formułowania i upubliczniania przez urzędy jednoznacznych kryteriów kolejności przydzielania obywatelom deficytowych dóbr, takich jak właśnie wypłaty odszkodowań. Tak samo jak to jest obecnie w przypadku kolejek do lekarzy, miejsc w przedszkolach lub kolejek rodzin oczekujących na mieszkanie komunalne. Każdy wiedział by wtedy, kiedy otrzyma zwrot lub odszkodowanie i zbędne stałoby się wnoszenie do sądów administracyjnych kolejnych setek (bezskutecznych zresztą) skarg na przewlekłość. Ustała by też dwustronna pokusa korupcji urzędników decydujących obecnie o kolejności załatwiania spraw.